Χαραγμένες σε νόμισμα του 530 π.Χ οι Σφίγγες της Αμφίπολης

Ξεδιπλώνεται το κουβάρι της ιστορίας της περιοχής

Σύμφωνα με νομισματολόγο-ερευνητή, αναφορές στην ιστορία της περιοχής, φανερώνουν ότι οι Σφίγγες που εμφανίστηκαν στην Αμφίπολη, είναι τυπωμένες σε νομίσματα διαφόρων περιόδων, μέχρι και τη μακεδονοποίηση της Αμφίπολης το 357 π.Χ.

Σε τετράδραχμα 14,40 και 12,90 γραμμαρίων, σε δυόβολο 1,40 γραμμαρίων καθώς και σε υποδιαίρεση του 1/8 του στατήρα, 1,20 γραμμαριων (σύμφωνα με την αρχαϊκή μέτρηση), φαίνεται πως είναι αποτυπωμένες οι Σφίγγες της Αρχαίας Αμφίπολης, σύμφωνα με τον νομισματολόγο-ερευνητή Αστέριο Τσίντσιφο, ο οποίος αναφέρει ότι "το αρχαίο αυτό νόμισμα πρωτοέκανε την εμφάνιση του στην περιοχή της Αρχαίας Αμφίπολης, στα τέλη του 6ου αιώνα π. Χ.".

Ξεδιπλώνοντας το "κουβάρι" της ιστορίας της περιοχής, ο κ. Τσίντσιφος ανατρέχει, στην εποχή που η πόλη των Εννέα Οδών, μετέπειτα Αμφίπολη, γνώρισε μεγάλη δόξα στα χρόνια της αρχαιότητας, λόγω της θέσεως που κατείχε, καθώς ήταν κομβικό εμπορικό σημείο και συνόρευε με το μεγάλο εμπορικό λιμάνι της Αμφίπολης.

"Οι Εννέα Οδοί υπήρξαν στην κυριολεξία πολυεθνική πόλη. Από τον 7ο π.Χ. αιώνα, υπήρχαν εκεί Χαλκιδαίοι άποικοι. Η πολυπληθέστερη αποικία ήταν οι Μιλήσιοι, που μύησαν τους ντόπιους στη νομισματοκοπία. Το μιλησιακό σύστημα βαρών που ακολουθήθηκε, μας το φανερώνει. Υπήρχαν ακόμα μικρότερες αποικίες των Φωκαέων, Σαμίων και Ερυθραίων από την Ιωνία. Από το 520 π.Χ. και μετά, το βισαλτικό στοιχείο μαζί με το μακεδονικό, που ήδη υπήρχε στη Βισαλτία, έγινε πολύ έντονο στην πόλη. Τέλος, παρουσία εκεί είχαν Άνδριοι και Ακάνθιοι άποικοι. Μετά τις Περσικές εκστρατείες και την οριστική αποχώρηση των Περσών το 479 π.Χ., άρχισε μια αντίστροφη μέτρηση, που οδήγησε τελικά τις Εννέα Οδούς στα χέρια των Αθηναίων και στη μετονομασία της σε Αμφίπολη" επεξηγεί ιστορικά ο κ. Τσίνσιφος, αναλύοντας τη νομισματική πορεία της περιοχής και τη θέση της Σφίγγας.

Εννέα Οδοί και Σφίγγα

Σύμφωνα με τα ιστορικά δεδομένα, "οι Εννέα Οδοί, όπως απεδείχθη νομισματικά, υπήρξε έδρα του βασιλιά των Ηδωνών Γέτα. Οι μύθοι με τον Διόνυσο, τους Ήδωνες και τον βασιλιά Λυκούργο, που αιωρούνταν πάνω από το Παγγαίο, εκπορεύτηκαν από τις Εννέα Οδούς, που κατ' εξοχήν ήταν το κέντρο της Διονυσιακής λατρείας. Εδώ θεοποιείται η Σφίγγα, που όπως αναφέρεται από ιστορικά στοιχεία προηγήθηκε και αυτής του δωδεκαθέου. Γεγονός είναι ότι από τον 6ο π.Χ. αιώνα και μετά, έμεινε να λατρεύεται σε ελάχιστα φανερά σημεία. Ο μύθος γι' αυτήν μπορεί να γεννήθηκε στη Θήβα του Οιδίποδα, όμως νομισματικά τουλάχιστον δεν υπήρξε και έτσι, φαινομενικά, δεν υπάρχει σύνδεση της Σφίγγας με τη Θήβα του 5ου π.Χ. αιώνα και μετά. Τα φανερά σημεία λατρείας της, που είναι γνωστά έως σήμερα, είναι η Χίος, όπως αποδεικνύει όλη η νομισματική της παραγωγή, η Νάξος, όπως απέδειξε με το άγαλμα της Σφίγγας, που οι κάτοικοί της απέστειλαν στους Δελφούς και η πόλη Γέργη της Τρωάδας, της Μικράς Ασίας, όπου επίσης όλη η νομισματική της παραγωγή βασίστηκε στη Σφίγγα. Η λατρεία της Σφίγγας ήταν στενά συνδεδεμένη με τη Διονυσιακή λατρεία και το κρασί που παραγόταν. Έτσι, στη Θήβα, ανακαλύπτουμε τον Διόνυσο, τον αμφορέα για το κρασί και το σταφύλι σαν σύμβολο. Στη Νάξο πάλι, τον Διόνυσο, σκεύη για κρασί και σταφύλια και ούτω καθεξής.

Στα φανερά σημεία λατρείας της Σφίγγας πλέον, συγκαταλέγεται η Αμφίπολη, από την εποχή ακόμα που το όνομά της ήταν Εννέα Οδοί. Οι δυο Σφίγγες στο μνημείο του λόφου Καστά δεν εκπλήσσουν με την εμφάνισή τους εκεί, γιατί το πανάρχαιο νομισματικό θέμα της πόλης ήταν η Σφίγγα. Η ελληνική σφίγγα, υπήρξε νομισματικό θέμα των Εννέα Οδών. Η Σφίγγα λοιπόν φαίνεται να είχε ιδιαίτερη σημασία για τους κατοίκους της Αμφίπολης, αφού και όταν ακόμα άλλαξαν θεματολογία στα νομίσματά τους, η σφίγγα παρέμεινε πάνω σ' αυτά, πλέον σαν σύμβολο. Το 530 π.Χ., περίπου μέσα σ' έναν οργασμό νομισματοκοπίας στο Παγγαίο, οι κάτοικοι των Εννέα Οδών επιλέγουν την σφίγγα και την αγελάδα μόνη της ή με το μοσχαράκι της, σαν θέματα για τα νομίσματά τους. Οι αποτυπώσεις στα νομίσματά τους ομολογούσαν τη θεότητα που λάτρευαν, ως οπαδούς του Διόνυσου, αλλά και την ασχολία τους που ήταν κυρίως η κτηνοτροφία.

Όπως φαίνεται πολύ αργότερα, οι Αμφιπολίτες, δεν ξεχνούν τις ρίζες τους και εξακολουθούν να χρησιμοποιούν τη σφίγγα σαν σύμβολο, όμως η κύρια απόδειξη για την ταυτοποίηση των Εννέα Οδών με τη σφίγγα, έρχεται από την αποκωδικοποίηση των οπισθοτύπων. Στην πρώτη πλευρά των ασημένιων νομισμάτων, που έχουν βρεθεί και χρονολογούνται από 520 π.Χ. μέχρι και το 470 π.Χ. φαίνεται η Σφίγγα, ενώ το οπισθότυπό της, η πίσω πλευρά του νομίσματος, φανερώνει τον τόπο κοπής του νομίσματος- στην προκειμένη περίπτωση τις Εννέα Οδούς.

Με θέμα τη Σφίγγα καλύφθηκαν πέντε νομισματικές υποδιαιρέσεις, ενώ άλλες πέντε καλύφθηκαν με την αγελάδα. Πρέπει να σημειωθεί ότι τα νομίσματα με τη Σφίγγα δεν ήταν άγνωστα, αλλά λόγω αδυναμίας ταυτοποίησης, χαρακτηρίζονται έως σήμερα ανεξακρίβωτα Θρακο-μακεδονικά. Από το 520 π.Χ., που έχουμε τη νομισματική απόδειξη των Εννέα Οδών, έως και το 357 π.Χ., που κόβονταν τα Αμφιπολίτικα νομίσματα, η Σφίγγα είχε παρουσία στην Αμφίπολη.

Μετέπειτα χρόνια

Το μοναδικό διάστημα που απουσίασε νομισματικά, ήταν η περίοδος κατάληψής της από τους Αθηναίους (438 - 422 π.Χ.). Το 438 π.Χ., που ο Άγνων ο οικιστής ίδρυσε την Αμφίπολη στη θέση των Εννέα Οδών, ο χρυσούς αιών στην Αθήνα, ήταν στο αποκορύφωμά του. Έως τότε, το μισό Παγγαίο, από τα μεταλλεία που αφαίρεσαν το 464 π.Χ. από τους Θασίτες, δούλευε για τους Αθηναίους. Μετά την ίδρυση της Αμφίπολης, όλο το Παγγαίο ήταν δικό τους. Το χρήμα έρεε άφθονο και ένας από τους διαχειριστές αυτού στο Παγγαίο, ήταν ο Άγνωνας. Ο Άγνωνας είναι μια πολύ λίγο γνωστή ιστορική προσωπικότητα, που με την ενέργειά του να ιδρύσει πόλη με το όνομά του 'Αγνώνεια', πολύ κοντά στην Αμφίπολη, έδειξε τουλάχιστον μια τάση επίδειξης, που εκδηλώθηκε μέσα από οικοδομική δραστηριότητα. Ο Θουκυδίδης κάνει αναφορά για 'Αγνώνεια οικοδομήματα', που μετά την απελευθέρωσή τους το 422π.Χ., οι Αμφιπολίτες καταστρέφουν με μανία. Μετά το τέλος του Πελοποννησιακού πολέμου, το 404 π.Χ., η Αμφίπολη θα γνωρίσει μεγάλη οικονομική ακμή. Στα τετράδραχμα, που θα εκδώσουν οι Αμφιπολίτες, χρησιμοποίησαν σύμβολα, τα οποία γι' αυτούς είχαν σημασία. Μέσα σε αυτά υπήρχε η Σφίγγα, που παρέπεμπε στις Εννέα Οδούς, υπήρχε και ο τρίποδας που παρέπεμπε στο μαντείο του Διονύσου, το σταφύλι, το στάχυ, η μέλισσα κ.ά.".

Όπως υποστηρίζει ο νομισματολόγος Αστέριος Τσίντσιφος, "οριστικά οι εμφανίσεις της Σφίγγας στα νομίσματα θα σταματήσουν με τη μακεδονοποίηση της Αμφίπολης το 357 π.Χ.. Αυτό προκύπτει από τις δεκάδες αμφιπολίτικες κοπές νομισμάτων του Μεγάλου Αλέξανδρου αργότερα, στις οποίες ούτε μία έχει σαν σύμβολο τη Σφίγγα. Αντίθετα, τα περισσότερα από τα άλλα σύμβολα των Αμφιπολιτών (δάδα, τρίποδας, μέλισσα, δελφίνι κ.ά.), μεταφέρθηκαν στα τετράδραχμα του Αλέξανδρου".

Σύμφωνα πάντως με τον ίδιο, μερικά από τα αρχαία ασημένια νομίσματα, που απεικόνιζαν τη Σφίγγα και έφεραν την ταυτοποίηση των Εννέα Οδών πουλήθηκαν σε μεγάλους οίκους δημοπρασιών της Ευρώπης, με πώληση του ανεξακρίβωτου τετράδραχμου ασημένιου νομίσματος, βάρους 14,40 γραμμαρίων, να πωλείται στη Γερμανία στον οίκο δημοπρασιών Lanz του Μονάχου, στις 28 Νοεμβρίου του 2005, έναντι 3600 ευρώ και του ανεξακρίβωτου τετράδραχμου ασημένιου νομίσματος, βάρους 12,90 γραμμαρίων, να πωλείται στις 22 Σεπτεμβρίου του 2011, στο Μόναχο, στον οίκο δημοπρασιών Hirsch, έναντι 4000 ευρώ.

Την ίδια ώρα, όπως λέει ο νομισματολόγος, εξακριβωμένα ασημένια αμφιπολίτικα τετράδραχμα νομίσματα που χρονολογούνται από το 390 π.Χ μέχρι το 360 π.Χ., όπου συναντάμε τις τελευταίες εμφανίσεις της Σφίγγας σαν σύμβολο, σε μικρογραφία δίπλα στο Απόλλωνα, πουλήθηκαν: το ένα 14,40 γραμμαρίων, στον οίκο δημοπρασιών Leu της Ζυρίχης, στις 16 Μαΐου του 2001 έναντι 390.000 ελβετικών φράγκων, ενώ το δεύτερο εξακριβωμένο τετράδραχμο 14,43 γραμμαρίων δημοπρατήθηκε στις 4 Ιανουαρίου του 2011, στη Νέα Υόρκη, στον οίκο δημοπρασιών CNG, στην τιμή των 700.000 δολαρίων.